Trabzon imparatorlarının kemikleri belediye mezarlığına mı gömülecek?

Trabzon Kızlar Manastırı'ndaki kazılarda, büyük ihtimalle Trabzon imparatorlarına ait iskeletler bulundu. Kemikleri çıkaranlar ve teslim alanlar farkında mı?



MAKALE: ÖZHAN ÖZTÜRK

Kızlar Manastırı ya da Rumca adıyla Panagia Theoskepastos (Tanrı tarafından örtülmüş ve korunmuş) Trabzon ili, merkez ilçede, Boztepe'nin güney yamacında, Trabzon'un doğu cephesine bakan bir kaya şapelin çevresinde geniş bir alana kurulu. Trabzon İmparatorluğu'nun tek rahibeler manastırı olma özelliğinde olan yapı, İmparator III. Alexios (1349-1390) döneminde inşa edildi. F. Cumont manastırın yapıldığı mağaranın, bir zamanlar Işık Tanrı'sı Mithra'ya ibadet için kullanıldığı fikrinde olduğunu yazıyor. Eski fresk katmanları incelendiğinde, rahibeler manastırı olmadan önce mağarasının, kilise olarak kullanıldığı görüldü. Mağara kilisenin tarihi (hele Mithra dönemi de düşünülürse) çok eskiye uzanmasına rağmen, manastır İrene tarafından MS 1340'larda yaptırıldı ya da daha eski bir dini yapı manastıra çevrildi. 1376'da Despot Andronikos, 1417'de Komnenos III. Manuel, 1429'da Komnenos IV. Alexios manastır bahçesine gömüldüler.

Kemikleri sızlayan imparatorlar

20 Ağustos 2007 Pazartesi günü AA kaynaklı haberde Trabzon Müzeler Müdürü, mülkiyeti Trabzon Belediyesi'ne ait olan Kızlar Manastırı'nda kazı çalışmalarına 7 Kasım 2006 tarihinde başlanıldığı, kazı çalışmalarının ilk günlerinde 18. yüzyıl öncesine ait olduğu tahmin edilen iki bütün iskelet ile kafatası ve kemik parçaları bulduklarını, iskeletlerin incelenmesi için İstanbul Üniversitesi'ne başvuruda bulunduklarını açıkladı. Haberden anlaşıldığı kadarıyla ne Müzeler Müdürü ne de kazıyı gerçekleştiren ekip çıkardıkları kemiklerin Trabzon imparatorlarına ait olabilecekleri ihtimalinden haberdar ya da bu durumu gizliyorlar. Kızlar Manastırı'nın bahçesinde iki imparator ile bir prensin gömülü olduğunun yanı sıra çeşitli gözlem bilgilerini içeren F. Cumont'un, A. Breyer'in, Türkçe kaynak olarak da kısa bilgi veren bendenizin birer çalışması mevcut. Haberden anlaşıldığı kadarıyla, kemikler çıkarılalı yaklaşık iki yıl olmuş ama İstanbul Üniversitesi'nin artık hangi bölümüne başvurulmuşsa, ortada bir değerlendirme, kemiklerin hangi döneme ait olduklarına dair bulgu yok. Haberde belirtilmediğine ve incelenmesi gerektiği düşünüldüğüne göre, demek ki kemikler rahibelere ait değil. Acaba Rumlar daha sonra imparatorlarının üzerine, kadınlar manastırı olmasına rağmen, kaloğriyalar arasında bazı yüksek mevkiden erkek din adamlarını gömmüş olabilir mi?


Büyük Komnenoslar kimdir?

İstanbul, 17 Temmuz 1203 tarihinde Haçlılar tarafından işgal edilerek IV. Aleksius tahta geçirildi ama 1204 Ocak'ında İstanbul halkı isyan ederek IV. Aleksius'yu öldürdü ve tahta babasının damadı V. Murtzuphlos'u geçirdi. Bu olaydan sonra kendi aralarında anlaşan Haçlılar 13 Nisan 1204'te şehre saldırarak, üç gün şehri yağmaladı, İstanbul'da bir Latin devleti kurdular. Roma İmparatorluğu'nun başkentinde bir Latin devleti kurulmasından sonra, Bizans tahtının varisleri ve asilzadeler İstanbul'dan kaçarak sığındıkları bölgelerde yerli halkın desteği ile Bizans'ın devamı sayılan devletler kurdu. Bu üç devletten (diğerleri: Efir ve İznik hanedanları) en uzun ömürlüsü, Komnenos hanedanının varisleri olan Aleksios ve David'in, sığındıkları Gürcü Kraliçesi Thamara'nın (1184-1212) sağladığı bir ordu ve yerli paralı askerlerle, Doğu Karadeniz sahillerinde 1204 Nisan'ında kurdukları ve 257 yıl hüküm süren Trabzon İmparatorluğu oldu.


Kızlar Manastırı'na gömüldüler

Trabzon imparatorlarının edebiyat tarihinde önemli bir motif olan "şövalyelerin esir prensesi kurtarması" temasını yaratmak gibi ilginç de bir özelliği vardır. İmparator III. Aleksios, Trabzon'u hedef alan Türkmen taarruzlarını bertaraf etmek, evlilik yoluyla dış ilişkilerini güçlendirmek için, güzeller güzeli kız kardeşi Maria'yı (Despina Maria) Akkoyunlu Tur Ali Bey'in oğlu Kutlu Bey (1352), diğer kız kardeşi Theodora'yı Ordu hakimi Hacı Emir Bey ve kızı Evdokya'yı da Kelkit beyi Emir Taceddin ile evlendirdi. Ortaçağ Avrupa'sında Müslüman saraylarında esir edilen prensesleri kurtarma teması minstreller tarafından çok sayıda esere konu edildi. Cervantes'in ortaçağ şövalyelik anlayışını hicvettiği eseri Don Kişot'ta, kahramanın kurtarmayı amaçladığı hayali aşkı Dulcinea bile Despina Maria'nın geç edebi varyantlarından biridir.


Neden iki iskelet bulundu?

1951 Ağustos ayında Karadenizli Rum mübadillerin yoğun olarak yaşadıkları Yunanistan'ın Veria bölgesine bağlı Kastania köyünde, Maçka'dakinin anısını yaşatmak üzere yeni bir Sümela Manastırı inşa edildi. 1990'lı yılların başlarında ise Yunan devlet televizyonunun naklen yayınladığı bir törende IV. Alexios'a ait olduğu iddia edilen kemikler Atina'da dini bir törenle gömüldü. 1923 mübadelesi ile Trabzon'dan ayrılan keşişler, Kızlar Manastırı'ndan imparatorun mezarını açıp taşıyacak fırsatı buldukları için mi bir ceset eksik? Yoksa Venizelos'un İnönü'den ricası sonucu Sümela'da bulunan İmparator Manuel Komnenos'un kutsal haçı ve Oisios Christoforos'un el yazmalarını (MS 644) Ağustos 1931'de Trabzon'dan almaya giden keşişler Chrysantos ile Ambrossios Sümela'da gömülü başka bir imparatorun kemiklerini, IV. Alexius diye beraberlerinde mi götürmüşlerdi? Umarım bir gün bu soruların cevaplarını öğrenebilme fırsatı bulabiliriz. Manastırın bahçesine gömülü imparatorlardan III. Manuel (1390-1417) ile kardeşi despot IV. Andronikos'un tasvirlerini Alman seyyah Fallmerayer ve Kyriakides, Sümela Manastırı'nda ana kilisenin güney duvarında belli belirsiz olarak bulup tanımladı.
Kemiklerin hanedan ailesine ait olup olmadıkları kesinleştirilmeli, değilse bile akıllarda şüphe bırakılmamalı ve hazır restore ediyorken aramaya devam edilmeli. Eğer hanedana aitse mutlaka ait oldukları yere, Trabzon'a atalarının bir zamanlar hüküm sürdükleri topraklarda, Boztepe eteklerine gömülerek -hiçbir egemenlik kompleksine kapılmaya gerek kalmadan- onurlandırılmalıdırlar ki, bu durum başta artan işsizliğe çare olmak üzere turizmden çok şey bekleyen bir kültür kentine büyük prestij kazandıracaktır.


Trabzon Komnenos hanedanı (kronolojik)

I. Alexius Komnenos 1204-1222
I. Andronicus Gidus 1222-1235
I. John 1235-1238
I. Manuel 1238-1263
II. Andronikus 1263-1266
George 1266-1280
II. John 1280-1284
Theodora 1284-1285
II. John (tekrardan) 1285-129
II. Alexius 1297-1330
III. Andronicus 1330-1332
II. Manuel 1332
Basil 1332-1340
Irene 1340-1341
Michael 1341
Anna 1341
III. John 1341-1344
Michael (tekrardan) 1344-1349
III. Alexius 1349-1390
III. Manuel 1390-1417
IV. Alexius 1417-1429
IV. John 1429-1458
David 1458-1461

Kaynakça
Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük. 2 Cilt. Heyamola Yayınları. İstanbul, 2005
CUMONT F. & E. (1906), Studia Pontica II
Bryer, A, Isaac J., Winfield D. 1968. "Ninetenth- Century Monuments". Arhio Ponto, Atina
Bryer, A, Isaac J., Winfield D. 1970. "Ninetenth- Century Monuments". Arhio Ponto, Atina
BRYER A. & WINFIELD D. (1985), Byzantine Monuments and Topography of the Pontos. Dumbarton Oaks Center Studies. 2 cilt. Washington
Jakob Philipp Fallmerayer. Die Geschichte des Kaisertums von Trapezunt, 1827

Haberin kaynakları
http://www.cnnturk.com/YASAM/DIGER/haber_detay.asp?PID=223&haberID=385230 http://www.kenthaber.com/Arsiv/Haberler/2007/Agustos/20/Haber_258185.aspx

Bu makale: Radikal Gazetesinde yayınlanmıştır

http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=r2&haberno=7393