ROMEİKA - PONTUSÇA - TRABZON RUMCASI HAKKINDA

Romeika is. Karadeniz Rumcası’nın yöredeki adı.

Terminoloji: Rumca (Türkiye), Romeika (Trabzon),  Pontiaka (Yunanistan), Pontic Greek (Uluslararası)

“Romeika sincevismi? (Rumca konuşurmu-sun? [Çaykara])”; rumċa, rumika (Sürmene, Çaykara)

     Hint - Avrupa dil ailesinden Yunanca’nın Attic dialektiğinde bir dil adı olup günümüz-de Trabzon’un Tonya (17 köyden 6’tanesi), Sürmene (31 köyden 6’sı [Köprübaşı il-çesi]), Çaykara (21 köyden 17’si), Der-nekpazarı (13 köy), Uzungöl (6 köy) (Mackridge, 1987: 115-116 ) ve Maçka ilçelerinin bazı köylerinde sayısı ve köy içinde konuş-ma oranı tespit edilmemiş Müslümanlar tarafından konuşulmaktadır. Maçka ve bazı kuzey Gümüşhane köylerinde mübadele ön-cesi doğan ve bu dili konuşanların çoğu öl-müş ve genç kuşaklara aktarılamamıştır.

     1923 mübadelesinin ardından Karadeniz’li Rumların göç ettiği, Kuzey Yunanistan, Atina’nın kenar mahalleleri ve Selanik ili çevresinde (200.000 kişi [1993 Johnstone), Osmanlı dönemi ve sonrasında Karadeniz’li Rumların göç ettiği Gürcistan, Kırım ve Sta-in döneminde sürüldükleri Azerbaycan, Ka-zakistan’da Hristiyanlar tarafından halen ko-nuşulmaktadır.

     Of ve Sürmene Rumcası, Yunanca’nın en az ikibin yıldır kesintisiz konuşulan en doğu dialeği olup Karadeniz’in diğer yörelerinde 1923’e kadar konuşulmuş ve halen konuşul-makta olan (Tonya gibi [Sayraç, İskenderli, Turalı, Yakçukur köyleri ve Büyükmahalle ve Melikşah] TS 23) dialektlerden farklı olarak bazı arkaik fonetik (çoğunlukla ortaçağ’a ait) özellikleri barındırmaya devam etmek-tedir.

Michael Deffner’de 1877 yılında Karadeniz Rumcası’nın Of, Şerah ve Trabzon merkez diyalektlerini birbirleri, Antik ve  Modern Yu-nanca ile karşılaştırmış ve bazı kuralları kaydetmiştir (Deffner,1877):

     1. Trabzon Rumcası’nda, Antik Yunanca ikinci aorist/geniş zaman kipi –ειν’e /e/ son-sesi eklenmektedir.

 Trabzon Rumcası              Antik Yunanca

·          ipìne                        ειπείν      

·          pathίne                  παθείν

·          apothanίne             αποθανείν

·          piίne                        πιείν

·          iδίne                        ιδείν

·          fiίne                         φυγείν

·          evrίne                     ευρείν

·          kamίne                    καμείν

·          faίne                       θαγείν

·          mathίne                 μαθείν

·          erthéane               ελθείν      

·          menίne                    μενείν

     2. Trabzon Rumcası’nda Antik Yunan-ca’da olduğu gibi –ηναι ile biten mastarlar olduğu gibi korunmuşlardır, ayrıca bir /e/ sonsesi ek almazlar.

Trabzon Rumcası              Antik Yunanca

·       anevίne                      ειπείν                               

·       katevine                     καταβήναι 

·       embine                       εμβήναι  

·       evjine                         εκβήναι

·       epiδeavine                 αποδιαβήναι

·       kimethine                   κοιμηθήναι

·       xtipethine                  κτυπηθήναι

·       evrethine                   ευρεθήναι

·       vrasine                       βρχήναι

·       raine                          ραγήναι

     3. Trabzon diyaleğinde hala bazı fiiler ikinci aorist pasifi kurmaktadır, oysa Antik ve Modern Yunanca’da birinci aorist pasif kullanılır.

filaine      φυλαγήναι  yerine φυλαχθήναι,

kiliine       κυλιγήναι   yerinel  κυλισθήναι 

tsaniine    ραντιγήναι  yerine  ραντισθήναι

     4. Trabzon ve Şerah (Bk) diyalekt-lerindeki sonlar aynı iken, Of diyaleğinde bazı sapmalar görülmektedir. Formlar aynı şekilde oluşturulmakta bununla birlikte  mastarın çekimleri oluşmakta –είν sonuna değişmez bir  /e/ yerine birinci aorist eki gelmektedir.

·       ipine                           ειπείνα

·       ipiname                     ειπείναμεν

·       ipines                         ειπείνες

·       ipinete                        ειπείνατε

·       ipine                           ειπείνε

·       ipinane                      ειπείνανε

     5. Birinci aorist formu olan -αι son eki ikinci aoriste özgü -είν son eki ile yer de-ğiştirmiştir.

Antik Yunanca                 Trabzon Rumcası

·       κράξαι                        κράξειν

·       μεθύσαι                      μεθύσειν

     6. İnfinitif aorist formların sonuna /e/ eklenmektedir.

ράψεινε, κράξεινε, μεθύσεινε, καλέσεινε, λαλήσεινε, κτυπήσεινε, καθίσεινε, κενώ-σειν...

     7. Trabzon diyalektinde okunmayan –ine son ekindeki /i/ sesi atılmaktadır.

rapsne, kraksne, metsne, katsne , kalesne, lalesne, htipesne, kenosne...

     8. Trabzon ve Of diyalektlerinde bazı fi-iller mastarı şimdiki zaman kökünden oluş-turmaktadırlar. Bunlar:

leğo, eksero, fero, elepo, pağo, thelo, prepi

     9. Trabzon Rumcası’nda, Antik Yunan-ca’da olduğu gibi aorist aktifini –ka son eki ile kuran fiiller bulunmaktadır.

Trabzon Rumcası             Antik Yunanca

·          eδoka                      έδωκα

·          enδoka                    ενέδωκα

·          epika                       επουίκα

·          efika                        αφήκα

·          ethika                    έθεκα

     10. –είν ve -αν ile biten fiiller Antik Yunanca ησαι ve -έσαι Karadeniz Rumcası diyalektlerinde her iki son ek -ese olarak okunmaktadır:

kales(i)ne, καλέσαι, lales(i)ne λφλήσαι, hti-pes(i)ne...

     11. Karadeniz Rumcası’nda –ine yerine –-eane mastar eki bulunmaktadır.

     Romeika’nın modern Yunanca’dan temel farklarından biri /a e i o u/ seslilerine ek olarak /ä (ae)/  ve /oe/ seslerini de içer-mesi, ayrıca Türkçe’den /ı/ ve /ü/ seslerini de ödünç almış olmasıdır.

     Yine Romeika’nın modern Yunan dialekt-lerinden çarpıcı bir farkı eta harfinin /i/ ola-rak değil /e/ şeklinde telaffuz edilmesidir:

     kleftes (Romeika) > kleftis (Modern Yunanca)

     Girit ve Kıbrıs Yunancasında olduğu gibi /χ, ḫ/ harfi sesli bir harften önce geldiğinde /ş/ harfine dönüşmektedir:

     Modern Yunanca heri (χέρι) > şeri (Ro-meika) “el”

Trabzon Rumcası “Efilesen to şerim”  (Elimi öptü)

Modern Yunanca “Filise to ḫeri mu” (Elimi öptü)

Karadeniz Rumcası’nda başta Türkçe, Fars-ça ve Arapçadan girmiş veya etimolojik açı-dan kökeni belirlenmemiş diğer Yunan dialektlerinde bulunmayan yüzlerce yabancı kelime bulunmaktadır.

     Of ve Sürmene sub dialektlerinin, Rome-ika içerisindeki özel konumu ise Romei-ka’nın diğer dialektlerinden farklı olarak  fiil öncesi olumsuz artikeli (negatif pre-verbal) olan /u/ < (Antik Yunanca ούκ) ve tüm Yu-nan dialektlerinden farklı olarak δen (< Antik Yunanca ούδέν) kapsamasıdır.

     Yine Of/ Sürmene Yunancası’nın diğer Yunan dialektlerinden farkı  /χ (he)/ lerin /ş/ ye palatize olmasının yanında  /tş/ den önceki k ve dž den önceki g seslerininde aynı değişime uğramasıdır:

·       tširis “baba” (Of, Girit) < Antik Yunanca “kirios” (κύριος)

     andžion (Of) “tulum” < Antik Yunanca angiyon (ἀγγειον)

     Of ilçesi’nin Şerah köylerinde inceleme yapan dilbilimci Mackridge:

     Köylülerin, Yunanca sadece 5’e kadar sayabildiklerini, devamında Türkçe rakamlar kullandıklarını, Yunanca ne “evet” kelimesini bilmelerine karşılık ohi (hayır) kelimesini bil-mediklerini, ay isimlerinin tümünün Rumca olmasına karşın, mevsim ve günleri bil-mediklerini, merhaba, allahaısmarladık, sa-ğol, oldu benzeri günlük dilde kullanılan pek çok kelimenin Rumca karşılığının unutul-duğunu gözlemiştir (Mackridge, 1987: 115-135)

Andrews’e göre Rumca konuşan müslüman köyleri (EG1 373-74):

·       Sakarya, Hendek’te Dikmen ve Gök-su

·       Trabzon ili, Çaykara ilçesinde: Ak-doğan (Yukarı Hopşera), Aşağı Kumlu (Aşa-ğı Mimilos),  Baltacılı, Çambaşı (Anoso), Eğ-ridere (Gorgoras), Kabataş (Fotinos), Kara-çam (Yukarı Ogene), Kayran (Limli), Vah-tanç (Koldere), Köknar (Aşağıogene), Ma-raşlı (Nefsipaçan), Soğanlı (Aşağıhopşera), Şahinkaya (Şur), Taşlıgedik (Mezereipaçan), Taşeren (Zelek), Uzuntarla (Alisinos), Yeşil-alan (Holaysa), Yukarıkumlu (Yukarımimi-los)

·       Trabzon ili, Dernekpazarı ilçesinde: Dernekpazarı (Kondu), Çalışlar (Kalanas), Çayırbaşı (Fotrekan), Günebakan (Zenoza-na), Ormancık (Makidanoz), Taşçılar (Fot-gene),   Tüfekçi (Arşala), Yenice (Zaimler)

·       Trabzon Çaykara ilçesi, Uzungöl: U-zungöl (Şerah), Demirli, Derindere (Asofo-liza), Köseli, Şekersu (Sakarsu), Taşkıran (Coroş)

·       Trabzon ili, Maçka ilçesinin bazı köyleri

·       Trabzon ili, Hayrat ilçesi, Yeniköy

·       Trabzon ili, Sürmene ilçesi, Dirlik (Cida)

·       Trabzon ili, Köprübaşı ilçesi: Büyük Doğanlı (Büyük Arhançilo), Dağardı (Okşo-ho),  Konuklu (Kalis), Küçük Doğanlı (Küçük Arhançilo), Yılmazlar (Holomezere)

·       Trabzon ili, Tonya ilçesi: Büyükma-halle, İskenderli (Kumyatak), Kozluca, Me-likşah (Melikşe), Sayraç, Turalı, Yakçukur

·       Trabzon Beşikdüzü: Mesopliya

Kaynak: Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük.İstanbul. 2005. ISBN: 975-6121-00-9. Sf. 993-996

*Yazarın izniyle Kısaltılarak aktarılmıştır. Tüm yasal hakları saklıdır ve kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.

TRABZON RUMCASI SESLİ SÖZLÜK